Een dader mag soms best voor schut staan

Baykedevries, ‘De schandpaal van Sloten‘.

“Eikel!”
“Kleuter.”

Ik loop snel door. Situaties als deze hebben mij al vaker in problemen gebracht. Ruzies op festivals, in clubs, met klanten. Er is ooit zelfs een tand uit mijn mond geslagen. Ik en mijn grote mond, wel te breken. Ik krijg het voor elkaar mensen het bloed onder de nagels vandaan te halen. Ik ga gewoon door, net zolang tot er iets knapt. Iets breekt in de hersenen van de ander, waardoor hij of zij door het lint gaat. Met mij als voornaamste slachtoffer.

McDonald’s

Zo ook gisteravond. Ik loop langs de Mac. Een meisje fietst mij over het voetpad voorbij. Een groepje jongens verlaat het fastfoodrestaurant, waarop één van de jongeren naar de fiets van het meisje grijpt. Hij mist, schreeuwt haar nog wat na. Ik loop hem omver. In zijn drift om het vervoersmiddel te grijpen heeft hij mij niet gezien. Ik, die hard naar huis toe loop om een beetje warm te blijven. Dit alles gebeurt in één tel. De jongen scheldt me uit voor eikel. Ik kan me niet inhouden. “Kleuter”, zeg ik rustig, alsof er niets gebeurd is.

Tiener

Ik kan niet tegen mensen die impulsief naar anderen reageren. Zoals deze opgeschoten tiener. Waarom moet hij naar de fiets grijpen? Wat kwam er in zijn gedachten op toen hij haar voorbij zag fietsen? Ik kan er met mijn hoofd niet bij. Laat mensen lekker hun gang gaan. Bemoei je niet met anderen zolang ze je niet in de weg staan. Doe normaal. Deze tiener moest op zijn plaats gezet worden en ik was de enige die dat kon doen. En dus riep ik nog wat na over mijn schouder. Iets wat hij niet verwachtte volgens mij. Hij zette geen achtervolging in, vroeg niet om verhaal en schreeuwde niets na. Er gebeurde niets.

Oog om oog

Voor mij is het is een kwestie van rechtvaardigheid. Wanneer je iets vervelends naar een ander doet, kun je dat ook terugverwachten. Het oog om oog, tand om tand principe speelde gisteravond een rol. Hij scheldt. Ik laat hem weten niet van zulke beledigingen gediend te zijn. Zo ook op een festival of in een club. Wanneer mensen op een vervelende manier ruimte proberen af te dwingen, claim ik met mijn uitstekende dancemoves mijn eigen ruimte terug. Net zolang tot iemand begint te flippen en dreigt te slaan. Een bierdouche is dan een antwoord dat ik graag mag geven. Niet verstandig, maar zo laat ik merken dat ik niet met mij laat sollen.

Verstandig

Toch lijkt dit rechtvaardigheidsprincipe niet zo goed te werken. Probeer het eens op ernstigere vormen te betrekken waarbij iemands recht in het geding is gekomen. Bijvoorbeeld bij een terreuraanslag. Moeten we dan met dezelfde middelen terug vechten? Is het dan nog verstandig om op gelijke wijze te reageren? Is het wel rechtvaardig om zo onrecht tegen te gaan? Ik ben geneigd om al die vragen met nee te beantwoorden. Maar betekent dat dan ook dat het oog om oog principe verkeerd is om te gebruiken in andere, minder kwalijke zaken?

Rechtvaardigheid

Die vraag stelt Lars von Trier in één van mijn favoriete films aan zijn publiek. Kunnen we ons zelf verheffen boven de handelingen van anderen die ons schaden? Of moeten we, volgens een maffia code, onrecht met gelijke hand bestrijden? Is represaille een juist en rechtvaardig antwoord? Ik denk van wel. Er zijn veel gevallen waarbij rechtvaardigheid schreeuwt om de dader een koekje van eigen deeg te geven. Om hem te laten ervaren wat het is om bejegend te worden zoals hij dat naar anderen doet. Zet hem maar op een schavot, laat hem de pijn voelen en laat anderen zien dat wat hij gedaan heeft niet door de beugel kan. Oog om oog, tand om tand is een juist principe om rechtvaardigheid te bewerkstelligen.

Grens

In sommige gevallen dan. Want als het om straffen van terroristen gaat, denk ik dat het principe minder goed toepasbaar is. Maar waar ligt dan precies de grens? En staat die grens vast? Of kunnen we die af en toe verplaatsen? Moeilijke vragen. Maar om een antwoord te geven: menswaardigheid moet hoog in het vaandel staan. Rechtvaardigheid moet laten zien dat terrorisme verkeerd is, zonder daar de menswaardigheid van de dader te ontkennen. We moeten we ons zelf boven de dader stellen, ons moreel verheven gedragen. Maar alleen dan. In minder kwalijke zaken, geef je gewoon een grote mond of bierdouche terug. Een dader mag best eens voor schut staan.